Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Etiyolojisi

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NEDİR?

DEHB aşırı hareketlilik, yürütücü dikkat becerilerinde sorunlar ve arzu ve istekleri erteleyememe (dürtüsellik) belirtilerine sahip bir nörolojik bir bozukluktur. Tam olarak nedenleri ve tedavi süreci kesinleştirilemediği için hastalık grubunda sayılmamaktadır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tek bir durum olarak nitelendirilse de 3 farklı tipte karşımıza çıkmaktadır.

DEHB TİPLERİ

Birleşik Tip: Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite belirtilerinin birlikte eşlik ettiği tiptir. En sık görülen tip birleşik tiptir.

Dikkat Eksikliği Önde Olan Tip: Dikkat eksikliği belirtileri belirgin olarak vardır. Hiperaktivite belirtileri ise tanı alacak kadar şiddetli değil ya da çok azdır.

Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar.
Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.
Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür.
Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini tamamlayamaz

Aşırı Hareketliliği Önde Olan Tip: Aşırı hareketliliğin ön planda olduğu Dikkat eksikliği belirtilerinin ise az ya da hiç olmadığı tiptir.

Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar.
Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Görülme Sıklığı Nedir?

DEHB'nin yaygınlığı ile ilgili araştırma sonuçları özellikle olguların tanımlanmasına bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Pediatri örnekleminde %2 ve %11.2 geniş ölçekli alan çalışmalarında ise %6 ve %9 olarak bildirilmiştir. DSM kitapçığında sıklığı %3-5 olarak öngörülmektedir. Çocuklarda en sık teşhis edilen psikiyatrik bozukluktur. Son verilere göre Amerika Birleşik Devletleri'nde prevalansı %4-10 arasında değişmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedenleri?

DEHB nedenleri tam olarak bilinmeyen bir çok faktörden oluşan heterojen bir bozukluktur. Bozukluğun oluşumunda organik ve sosyal nedenler üzerinde durulmuştur. DEHB'nin etiyolojisinde tek bir hipotez kabul görmese de, hipotezlerin çoğunu destekleyen kanıtlar vardır. Bu konudaki hipotezlerin çoğu genetik, doğum ya da doğum sonrasında çeşitli nedenlerle beyin işlevlerinde ortaya çıkan bozukluklar üzerinde dururken, bir kısmı da sosyalizasyon üzerinde durur. Sosyalizasyon, model alma, olumsuz yaşam olaylarının fazla olması, genetik etkenler (sosyal kayma),travmatik (tehlikeli ortamlarda bulunma), doğumsal nedenler (yetersiz perinatal bakım), santral sinir sistemi enfeksiyonları (sosyoekonomik nedenlerle immun sistemi daha çok baskı altında kalmış kişiler),zehirlenmeler (kurşun) ve beyin gelişimi hipotezleri.Klinik örneklemlerde yapılan aile çalışmalarında DEHB olan çocukların anne babalarında DEHB olma riskinin 2 ile 8 kat fazla olduğu saptanmıştır.(Faraone ve Biederman 1998).DEHB olan kişilerin hem anne babalarında hem de kardeşlerinde DEHB riskinin yüksek olması dikkat çekicidir. DEHB'de yapılan ikiz çalışmaları incelendiğinde DEHB'nin genetik geçiş oranı 0.80 olarak tahmin edilmektedir. DEHB nörobiyolojisinde nörotransmitterlerin ve metabolizma da bozukluğa yol açan genlerin üzerinde durulmakta ve etiyolojide sorumlu olabilecek bir gen bulma çalışmaları yoğun biçimde sürmektedir. DEHB, muhtemelen diğer psikiyatrik bozukluklarda da olduğu gibi birden fazla genin katılımıyla ortaya çıkmakta ve her gen hastalığın ortaya çıkması için katkı da bulunmaktadır.

DEHB olan çocukların önemli bir bölümünde beyinde yapısal hasara ilişkin bir belirti yoktur. Bilgisayarlı beyin tomografisi sonuçları tutarsızdır. Korpus kallosumun iki ön bölgesi olan rostrum ve rostral cismi DEHB olan çocuklarda kontrollerden belirgin derecede küçük bulunmuştur. Bu bulgular frontal lob gelişimi ve işlevinde bozukluk olduğunu desteklemiştir. DEHB'nin etiyolojisinde psikososyal çevrenin önemi de araştırılmıştır. Uzunlamasına çalışmalarda erken yaşta kayıplar ya da ayrılıklar yaşayan çocukların DEHB belirtileri gösterdikleri görülmüştür . Ancak DEHB etiyolojisinde psikososyal etkenlerin birincil rolü olduğu düşünülmemektedir.

DEHB Kalıtım: DEHB olan çocukların aile üyelerinden en az birinde benzer belirtileri olduğunu görürüz. Bu kişi soy ağacından ki akrabalardan herhangi birisi olabilir. Mevcut belirtileri taşımış ancak tanı almamış olabilir. DEHB’in anne babadan çocuklara taşınmasından sorumlu olduğu düşünülen bazı genler olduğu belirtilmiştir (DAT1, DrD4, SNAP5).

DEHB ve Beyindeki yapısal işlev farklılıkları: DEHB olan bireylerin normal bireylere göre beyin işleyiş yapılarında farklılıklar olduğu ortaya çıkarılmıştır. Normal bireylerde duraksamayı anlık aktivitelerde düşünmeyi sağlayan bölgenin DEHB olan bireylerde çok sağlıklı çalışmadığı düşünülmektedir. Özellikle bu bireylerde yürütücü işlevlerle ilişkili olan beyin bölgelerinin (frontal korteks , caudat nukleus, globus pallidus, serebellum , corpus kallosum) normal bireylere oranla daha küçük olduğu bulunmuştur. Ayrıca basal ganglion adı verilen bölge hem DEHB olan çocuklarda hem de onların DEHB olmayan anne babalarında normal bireylere oranla daha küçük bulunmuş ve bu sonuç DEHB’in genetik olarak taşınması şeklinde yorumlanmıştır. Ayrıca Dikkatin yoğunlaştırılması, sürdürülmesi, davranışların kontrol edilmesi, planlama yapılmasından sorumlu olan alanlarda -önbölge (Prefrontal lob), bazal ganlionlar, serebellum- normal bireylerdekine oranla daha küçük yada farklı bir simetride olma sözkonusudur. Saptanılan bu farklılıkların hastalığa neden olduğu düşünülmekte, ancak bu incelemeler bir tanı aracı olarak kullanılmamaktadır.

Çevresel nedenler:

Doğum öncesi: Gebelikte sigara-alkol, Aşırı stres yükü
Doğum anında: Prematüre bebek, doğum komplikasyonları
Doğum sonrası: Bazı hastalıklar, Kimyasal maddelere maruz kalma, gıdalar, boya koruyucular, doğal olmayan şeker tüketimi.

Beyin Kan Akımı Çalışmaları: SPECT adı verilen görüntüleme yöntemi ile yapılan araştırmalarda DEHB olan çocukların beyin ön bölgesinin ve caudat nukleusun daha az kanlandığı yeterince aktif olmadığı görülmüştür. Caudat nukleus ve özellikle striatum adı verilen bölge beynin ön bölgesi ile limbik sistem arasında iletimi sağlayan bir köprüdür. Limbik sistem ise duygulanımı düzenleyen, motivasyonu sağlayan ve belleğe yardımcı olan bir bölgedir. Tüm bu bölgelerin uyum içinde çalışmaması DEHB belirtilerine neden olmaktadır.

DEHB Beyin Metaboliği: Positron Emisyon Tomografi yöntemi ile beynin hangi bölgesinde daha fazla glukoz kullanıldığını belirlemek mümkündür. Daha fazla glukoz kullanılan bölgeler metabolik olarak daha aktif olan yani daha fazla çalışan bölgelerdir.DEHB olan bireylerle yapılan çalışmalarda beynin ön bölgesinde yeterince glukoz tüketimi olmadığı bu bölgelerin aktive edilmediği ortaya çıkmıştır. Bilişsel ve bedensel müdahale programı ile sağaltım sürecinden sonra ise bu bölgelerde glukoz tüketimi arttığı frontal alanın aktive edildiği ortaya çıkmıştır.

Sonuç olarak, DEHB genetik, biyolojik ve psikososyaletkenler gibi çoklu nedenleri olan bir beyin rahatsızlığıdır. Ancak bunların DEHB'e nasıl neden olduğu tam olarak bilinmemektedir. Bazı olgularda genetik etkenler önemlidir. Nadir görülen durumlarda etkili tek bir gen sorumluyken, çoğunlukla da etkisi düşük pek çok genin birlikte bulunması söz konusudur. Bazı olgularda ise genlerin etkisi ya çok azdır ya hiç yoktur ve neden olumsuz çevresel etmenlerdir. DEHB ile mücadele ilaçla tedavi veya psikososyla müdahaleler etkili sonuçlar vermektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi , İlaçsız Tedavi Yöntemleri, Bilişsel ve Bedensel Müdahale Programı ile ilgili detaylı bilgi almak için TIKLAYINIZ...

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Genler ve Nedensellik
❖ Tiroit reseptör β geni
❖ Dopamin reseptör genleri
❖ Dopamin taşıyıcı (transporter) geni
❖ DAT Serotonin sentezinde hız kısıtlayıcı basamak olan triptofan hidroksilaz geni
❖ Dopadekarboksilaz geni (DDC)
❖ Adrenerjik reseptör genleri,
❖ Serotonin taşıyıcı geni,
❖ Serotonin taşıyıcı promoter bölgesi
❖ GABA genleri, androjen reseptörleri.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu İlaçla Tedavi

DEHB'de incelenen genlerden en çok üzerinde durulan ve ilaçlarla tedavi ile olumlu bulguların elde edildiği genler Dopamin reseptör genleri ve dopamin taşıyıcı genleridir. Bu genlere yönelik araştırma ve bulgular artmaya devam etmektedir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun nörobiyolojisi Dopamin ve dopaminden sentezlenen noradrenalinin dikkat, konsantrasyon ve bunlarla ilgili motivasyon, uyanıklık gibi diğer bilişsel işlevlerdeki önemi bilinmektedir. Wender ,minimal beyin hasarı olan çocuklarda serotonin, noradrenalinin ve dopamin metabolizmasında bozukluk olabileceğini ileri sürmüştür. İlaç tedavileri aracılığı ile bu katekolamilerin daha fazla salgılanması veya fazla salınımın baskılanması amaçlanmaktadır. Dopaminin, dikkat eksikliği sendromundaki hiperaktivite ve öğrenme DEHB olan çocuklarda çok farklı anne baba çocuk ilişkisi örüntüleri ve ailelerde işlev bozuklukları görülebilmektedir. DEHB olan ergenlerin ailelerinin, normal ergenlerin ailelerine göre olumsuzlukları daha çok dile getirdikleri saptanmıştır. Ancak bu durumun DEHB belirtilerinden daha çok davranım bozuklukları ve karşı gelme bozukluğu belirtilerinin gelişimine katkıda bulunacağı düşünülmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri

Davranışsal Belirtiler:

Aşırı hareketlidirler.
Sınıfta yada oturması beklenen durumlarda oturmaz ve yerinden kalkar el ve ayaklarını sürekli oynatırlar. (Ergen yaştakiler sıkıntı veren duygulardan bahsederler).
Kendi başlarına karar vermekte güçlük çekerler.
Sürekli konuşur, bağırır, başkalarını yaptığı işten alıkoyarlar.
Düzensiz oldukları için eşyalarını, kitaplarını, kalemlerini ve oyuncaklarını sık sık kaybederler.

Sosyal Belirtiler :

Dikkat sürelerinin kısa ve atak olmaları çocukların sosyal kuralları öğrenmelerini güçleştirmektedir. Bu nedenle arkadaş bulmakta ve kurallarına göre oyun oynamakta güçlük çekerler. Arkadaş ilişkileri zayıftır.
Grup içinde oynarken ya da çalışırken sırasını beklemekte zorlanırlar. Yönergelere ve kurallara uymada zorluk yaşadıkları için sosyal olarak uyumsuzdurlar.
Akılları başka bir yerdedir, dinlerken karşılarındakinin gözlerine bakarlar ama dinlememiş yada duymamış görüntüsü verirler. Bu yüzden tekrar tekrar aynı şeylerin kendilerine söylenmesine yol açarlar.
Başkalarına karşı itme, çekiştirme, vurma gibi davranışları sık gösterirler.

Bilişsel Belirtiler :

Zekâları normal ya da normalin üstünde olmasına rağmen genellikle okul başarıları düşüktür.
Dikkatleri çok kısa sürelidir ve çabuk dağılır. Genellikle başladıkları işi sonlandırmada güçlük çekerler. Devamlı dikkat ve emek isteyen işlerde çalışmak istemezler.
Kendilerine verilen bir görev üzerinde istedikleri gibi çalışamaz ve bitiremezler. İşlerin bitmesindeki bu aksaklık başka nedenlere değil sadece dikkatsizliğe bağlıdır.
Dikkatlerini uygun olarak ortama yönlendiremezler.
Zihinsel çaba gerektiren iş ve görevlerden kaçınırlar.

Duygusal Belirtiler :

Ruh halleri değişkendir, depresyon görülebilir,
Kendine güvenleri azdır,
Çabuk heyecanlanırlar ve sinirlenirler.

Fiziksel Belirtiler :

Kemik gelişimi geri olabilir,
Orta kulak iltihabı, üst solunum yolu enfeksiyonu görülebilir,
Motor koordinasyonu zayıf olabilir,
Uyku süreleri kısadır,
Santral sinir sistemleri normale göre daha az çalışır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Çözüm Önerileri?

Davranış değiştirme planları ile birlikte multidisipliner bir yaklaşım ile tıbbi yardım ve ilaç tedavisi beraber yürütülmesi daha etkili sonuçlar verebilir.
İletişim sorunlarının büyük bir kısmı uygun yaklaşımı sergilememekten kaynaklandığı için etkili iletişim becerileri bilişsel ve bedensel müdahale programı kapsamında kazandırılabilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ön testler ile seviyesi ortaya konabilen ve bu testler aracılığı eksiklik görülen alana uygun şekilde çalışma metotları belirlenerek iyileşme sağlanabilen bir bozukluktur.
Kayseri DEHB olan bireylerde Bilişsel ve Bedensel egzersizler ile birlikte beynin dikkat ile ilgili mekanizmaları harekete geçirilerek dikkat problemi, hiperaktivite ve dürtüsellik ile ilgili alanlarda ise metabolizmik faaliyetlerin dengelenmesi ile belirgin iyileşme sağlanmaktadır.
Çocuğun anne babasının ne tepki vereceğini önceden tahmin edememesi davranış değişimini engeller. Sağlıklı ebeveyn tutumları bilişsel ve bedensel müdahale programı içerisinde yer alan psiko eğitimlerle birlikte gerçekleştirilebilmektedir.
Bu çocuklar herkes tarafından çok eleştirildiği, sürekli olarak nasıl hatalar yaptığı vurgulandığı için özsaygılarını çabucak kaybederler. Anne baba olarak çocuğun olumlu yönlerini ön plana çıkarılmalı.
Çocuğa seçenekler sunmak, şu ya da bu şekilde yapılmasında sakınca olmayan işlerde çocukların tercihte bulunmaları için fırsatlar oluşturmak içsel güdülenmeyi arttıracaktır.
Hareket etmesi için fırsatlar oluşturulması, sıkıldığı zamanlarda yapması için bazı ritmik hareketlerin öğretilmesi ve bunların yapılacağı bir yerin belirlenmesi enerjisini doğru biçimde aktarabilmesini sağlar. Bu sağaltım Bilişsel ve bedensel müdahale programının içerisinde ki bedensel egzersizlerle sağlanabilmektedir.
Dikkat eksikliği ve Hiperkativite bozukluğu olan çocukların ihtiyacı olan şeylerden biride bozukluk düzeyinin ayrıca işlevselliğin olmadığı alanların belirlenerek bu alanlara yönelik beyin aktivitelerini geliştirici etkinlikler ve metabolizmik faaliyetlerin dengelenmesine yönelik fiziksel egzersizlerle yapılandırılmış bir programla desteklenmeleridir.